ضرورت آینده پژوهی در نظام آموزش و پرورش

 ارایه تصویری روشن از انسان مطلوب یکی ازاساسی‌ترین وظایف هر نظام تربیتی است و آموزش و پرورش به عنوان محوری ترین و تعیین کننده ترین نهاد اجتماعی در توسعه پایدارو تربیت نیروی انسانی مطلوب، ضرورت دارد آینده مدار باشد .

به گزارش باشگاه دانشجومعلمان ایران به نقل از ایرنا؛ ظهور مفاهیم جدید آموزش اجتماعی، ارزش های فرهنگی درحال تغییر، سرعت تغییرات ناشی از رشد فناوری های ارتباطی، افزایش ضریب نفوذ رسانه های نو پدید در سطوح داخلی وخارجی و غیره باعث شده است آینده نگاری در این نظام اجتماعی اجتناب ناپذیر شود .

مطالعات آینده از آنجا که فرصتی ساختار یافته برای نگاه به آینده و بررسی نقش عوامل مؤ ثر در شکل گیری آینده را فراهم می نماید . امکان ایجاد ظرفیت ها و توانمندی های جدید و بهره گیری از فرصت ها درزمان آینده را میسر می سازد . 

ایرنا بر آن است در گفت وگوبا دکتر شبنم بیداریان کارشناس آموزش با بررسی مؤلفه « ضرورت آینده پژوهی در نظام آموزش و پرورش » به سوالاتی با رویکرد ضرورت دگرگونی در نهاد آموزش و پرورش و آگاهی آموزش دهندگان این نظام به مطالعات آینده پژوهی ، پاسخ دهد . مشروح پرسش و پاسخ ها به این شرح است 

**س : آینده پژوهی چه نقشی در توسعه و کارآمدی نظام آموزش و پرورش دارد؟

- برای پاسخ به پرسش شما باید اول مقدمه ای را عرض کنم ، کوان تسو فیلسوف چینی می گوید اگر برای یک سال برنامه ریزی می کنید گندم بکارید، و اگر می خواهید برای 10سال برنامه ریزی کنید درخت بنشانید و در صورتی که برای یک عمر برنامه ریزی می کنید انسان تربیت کنید.آلیس در سرزمین عجایب نام کتابی ویژه کودکان است اما فرازی در آن نگاشته شده است که ظریف رسالت آموزش و پرورش را عیان می نماید در بخشی از کتاب که آلیس در جنگل گم می شود و بر سر چهارراهی قرار می گیرد و به گریه می افتد ! گربه ای بر روی درختی علت گریه اش را می پرسد، می گوید: راه را گم کرده ام! تو می توانی راه را به من نشان دهی؟ گربه جواب می دهد: تو بگو کجا می خواهی بروی تا بگویم کدام راه توست .این بخش از کتاب کودکانه را می توان فلسفه کلی آموزش و پرورش دانست یعنی حرکت با هدف گذاری مشخص تا نیل به مقصدی که درآیین و اندیشه دینی نشان داده شده است و کمال مطلوب نامیده می شود.

در وضعیت کنونی که تغییرات در همه زمینه ها علوم، فن آوری ، اقتصاد، مدیریت و ... به سرعت انجام می شود، سازماندهی فعالیت های علمی برای پیش بینی آینده ضرورتی انکار ناپذیر است. در تحقیقات استراتژیک و بلند مدت که سرمایه گذاری های وسیع تری را می طلبد، آینده نگری باید در همه ابعاد علمی، فن آوری و اقتصاد صورت گیرد. آینده نگری نیازمند آینده شناسی است و آینده شناسی با اتکاء بر پیش فرض هایی در خصوص وجود گونه ای ارتباط و توالی رویداد ها، نیازمند آینده پژوهی است . آینده‌پژوهی، دانشی کاربردی است که به ترسیم آینده‌ای بهتر در ابعاد مختلف ملی، فردی و سازمانی می پردازد.

تافلر معتقد است که تمام نظام آموزشی ما، از تصور ما نسبت به آینده مایه می گیرد. از این رو اگر تصور ما از آینده یک جامعه با واقعیت موجود آن منطبق نباشد، نظام آموزشی آن جامعه سیرنزولی درپیش خواهد گرفت. نظام های آموزشــی بالنده، از ســرعت تغییر و تحولاتی که جهان را دگرگون می کنــد به خوبی آگاهاند، باید گفت که آموزش و پرورش مشخص کننده مسیر انسان ها به سوی توسعه، تعالی و بالندگی است و با توجه به این تغییرات و تحولات و بهره گرفتن منطقی از امکانات و انتخاب نزدیکترین راه می توان این مسیر را به درستی تبیین نمود.

**س: بسیاری از کارشناسان آموزش معتقدند که نهاد آموزش به یک دگرگونی نیاز دارد زیرا نظام آموزش و پرورش با کاهش خلاقیت، حفظ مطالب تکراری و ناتوانی در سیستم های سنجش مواجه است . نظر شما چیست ؟ 

- انســان موجودی اســت آینده نگر و آینده گراست. تفکر و کنجکاوی درباره آینده، یار دیرین بشر اندیشمند بوده است. لذا آینده نگری به هر شکل و صورت به موازات تمدن انسان قدمت دارد. از کار پیشگویان معبد دلفی در یونان باستان که به امید کسب آگاهی از آینده اجتماع می کردند تا پیشگویی نوستراداموس در قرن شانزدهم میلادی و خیال پردازی های علمی ژول ورن در قرن نوزدهم و سرانجام ابداع و شیوه ها و تکنینک های کمی و کیفی جدید. دانش آینده نگری نشانگر حساسیت و تمایل بشر به درک پیش بینی رویدادهای آینده است. بدیهی است برخی خط مشی های موجود در نظام آموزشی به این امر توجه داشته است اما رقم زدن به آینده ای بالنده مستلزم تمرکز بر آینده پژوهی بسیار مهم است. از آنجا که نسل به نسل تفاوت نیازها و ملزومات آموزشی احساس می شود این مسئله حائز اهمیت است. 

به نظر می آید امروزه در دریای پر تلاطم تغییرات محیطی، نظام آموزشی در آینده به طراحی مجدد در بخش های مذکور باید بپردازد. ازجمله: سواد اطلاعاتی، سواد فرهنگی، آگاهی جهانی و فراگیر، قابلیت انطباق و انعطاف پذیری، کنجکاوی، خلاقیت و ریسک پذیری، تفکر سطح عالی، جامع نگری، ژرف اندیشی و تشریک مساعی و تفکر پس فردایی که همان آینده پژوهی است.

**س : آگاهی وشناخت مطالعات آینده پژوهی رادرآموزش دهندگان نظام آموزش و پرورش چگونه تحلیل می کنید ؟

- آموزش دهندگان تأثیر روح بخشی بر حال و آینده انسان ها دارند. نقش آموزش دهندگان تنها انتقال دهنده معلومات علمی و دانش نیست، بلکه الگویی با نفوذ و سرلوحه برای فراگیر است. بر همین اساس آموزش دهندگان مهندسان و انسان سازهای آینده هستند. اگر روحیه آینده پژوهی را در خود تقویت کنند می توانند فراگیران آینده پژوه را نیز پرورش دهند. امروز آموزش دهندگان باید از رشته گرایی برای شغل فراتر رفته و رویکردی وسیع تر و میان رشته ای پیش گیرند.

**س : برنامه های آموزشی بدون رویکرد به آینده چه تأثیری بر ذهن جوانان درباره آینده شان و جامعه خواهد داشت ؟

- آینده آمدنی است و تغییر منتظر هیچ کس نمی ماند و تنها دو چیز در عالم است که گرد تغییر بر آنها نمی نشیند: یکی خداوند متعال و دیگری خود تغییر. از طرفی تغییر را نمی توان متوقف کرد اما می توان از آن پیشی گرفت. به قول رئیس کل آیسیسکو کسی که متناسب با چالش ها و تحولات آینده دگرگون نشود و خود را بروز نکند، به تاخیر خواهد افتاد. 

شهید صدر در مباحث مبسوطی که در حوزه سنت های اجتماعی مطرح کرده، بعد آینده نگری پدیده های اجتماعی را مورد توجه قرار داده است. آینده ای که با وجود ذهنی خود، حرکت آفرین است. 

این وجود ذهنی دارای دو عنصر است: چشم انداز و دورنمایی که از هدف داد. دوم، آفرینش انگیزه و اراده ای که انسان ها و جامعه را به سوی هدف بر می انگیزد. از ترکیب این دو قدرت سازندگی آینده و نیروی محرک فعالیت اجتماعی فراهم می شود و همین وجود ذهنی، و محتوای درونی است که در حکم زیر بنا بوده و روابط و ساختارهای روبنایی جامعه بر آن استوار می گردد. بدیهی است که نبود توجه به محور این ذهنیت و ایجاد و پرورش آن در جوانان، جامعه را از هدف آرمانی و تعالی و بالندگی دور می کند. فراگیران آینده پژوه، جوانان آینده پژوه فردا هستند و این سرمایه های فکری آینده سازان جامعه و کشور می باشند. 

اهمیت توجه به آینده پژوهی در نظام آموزشی جوانان از همین جا روشن می شود. به نظر می رسد یکی از زیر ساخت های فکری برای پذیرش دیدگاه آینده پژوهی غلبه بر تفکر تقدیرگرایانه و باور به توان تاثیرگذار بر رخدادهای آینده است. برای این منظور ضروری است که جوانان توانایی حل مسائل و مشکلات را پیدا کنند تا بتوانند در آینده زندگی فعالانه ای داشته باشند.

بنابراین ضرورت دارد نظام آموزش و پرورش کشور با نگاه ایرانی - اسلامی و با مشارکت جمعی، مسئولان وکارشناسان آموزش به بهره گیری از اثرات مفید آینده پژوهی در جهت رشد فزاینده جامعه اهتمام ورزد.