رمز ماندگاری˝غلامحسین شکوهی˝در تعلیم و تربیت ایران

غلامحسین شکوهی اولین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران دو روز قبل درگذشت تا جامعه تعلیم و تربیت در سوگ از دست دادن او اشک بریزد اما ما غیر از اشک ریختن کار دیگری هم داریم و آن این است که بدانیم چه چیزی باعث شد تا دکتر غلامحسین شکوهی در دلها ماندگار شود.

به گزارش باشگاه دانشجومعلمان ایران به نقل از پانا؛ غلامحسین شکوهی سال 1305 در شهر خوسف بیرجند متولد شد. وی درسال 1311 به مدرسه ای در شهر خوسف رفت و در سال 1323 با رتبه ممتاز از دانشسرای مقدماتی فارغ التحصیل شد و به روستای خود برای آموزش بچه های روستا بازگشت. در سال 1327 دیپلم کامل ادبی را اخذ کرد و بعد از گذراندن دوره سربازی در سال 1322 وارد دانشسرای عالی در تهران شد در سال 1335 در رشته ادبیات فارسی با رتبه اول فارغ التحصیل شد و با بورس تحصیلی و بعد از ازدواج عازم سوئیس شد در سال 1340 بود که غلامحسین شکوهی در رشته علوم تربیتی مقطع دکتری از دانشگاه ژنو سوئیس فارغ التحصیل شد. وی در سال 1341 به عنوان کارشناسی اداره کل مطالعات و برنامه و سپس ریاست اداره تحقیق و ارزشیابی در سال 1345 به فعالیت پرداخت او همچنین نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است.

خاطرات کودکی

غلامحسین شکوهی در کودکی در دامان مادر پرورش یافت . مادر بزرگوارش اجازه خروج وی از خانه و بازی با کودکان را به وی نمی داد . در عوض هر روز عصر وی را از کوچه باغهای با صفایی به سوی مقبره مولانا محمد حسام قهستانی ( شاعر اهل بیت علیهم السلام ) ( 781- 873 ه.ق) که نزد مردم محلی به پای تخت مشهور بود ، می برد . استاد شکوهی همچون سایر مردم محل که به این آرامگاه حرمت بسیار می نهادند به آنجا علاقمند شد. در آنجا درویشی پیر معتلف بود که مردم وی را «یاهو » می نامیدند . و استاد شکوهی بدلیل سکونت وی در آن آرامگاه به وی علاقه بسیار یافت . چنین زمینه ای موجب شد که استاد شکوهی بعدها پایان نامه دوره کارشناسی خود را درباره ابن حسام بنگارد .

دکتر شکوهی از خاطرات دوران کودکی و مدرسه، تصاویر واضحی را به یاد می آورد: «بعد از اینکه از کلاس چهارم دبستان فارغ التحصیل شدم، مرتباً می رفتم به مدرسه و در همان فضا می گشتم یا در کلاس ها می نشستم، چون مثل بقیه بچه ها بازی نمی کردم، اصلاً بازی بلد نبودم. ۲ سال باقی مانده آموزش ابتدایی را در دبستانهای تدین و مدرسه ضمیمه دانشسرای مقدماتی گذراندم. در این مدرسه سطوح ابتدایی و متوسطه مثل دیگر مدارس وجود داشت و از پایان کلاس سوم دبیرستان یعنی پس از ۹ سال تحصیل، ۶ سال ابتدایی و ۳ سال متوسطه، دانش آموز می توانست در دانشسرای مقدماتی تحصیلات خود را انجام دهد تا برای آموزگاری در مدارس ابتدایی شهر و روستا آماده شود.»

شکوهی درباره کودکی ها و امیدهای زندگی اش خاطرات زیبایی را به یاد می آورد. او می گوید: «هیچ وقت فکر نمی کردم من که از جنوبی ترین نقطه استان خراسان برخاسته بودم، بتوانم مدارج ترقی را اینگونه طی کنم. پدرم علی اکبر، خیاط زبردستی بود. با نانی که او از راه خیاطی بر سر سفره می گذاشت، بزرگ شدم. در منطقه محرومی که بزرگ شدم و در آنجا درس هم دادم، همیشه استعدادهای درخشانی وجود داشته است.

دانش آموزی داشتم که هر مسأله ای را می دادم حل می کرد، از ۱۲ کیلومتری خوسف می آمد و برمی گشت. یک روز به مدیر مدرسه گفتم: یکی از اتاق های کوچک مدرسه را به این بچه بدهید که این قدر مجبور نباشد عصر برود و دوباره صبح روز بعد برگردد تا بالاخره اتفاقی افتاد. یک روز خواستم این دانش آموز را امتحان کنم و مسأله ای داده باشم که نتواند حل کند، آن روز پنجشنبه دو مسأله دادم و برای مسأله سوم گفتم: طول درخت سنجدی که در وسط حیاط مدرسه است را محاسبه کنید. صبح روز شنبه که به مدرسه رفتم، جواب حاضر این دانش آموز را روی میز دیدم. او روز جمعه این ۱۲ کیلومتر را طی کرده بود و به مدرسه آمده بود و یک چوب دو متری را هم با خود آورده بود و طول سایه آن (چوب) را اندازه گرفته و طول سایه درخت سنجد را هم اندازه گیری کرده بود و با یک تناسب که دو متر ارتفاع این قدر سایه دارد، این قدر سایه چه مقدار ارتفاع دارد؟ طول درخت را محاسبه کرده بود. اسم این پسر غلامحسین حقداد بود. البته از سال ۱۳۲۸ از او خبری نداشتم تا این که در سال ۱۳۷۲ که در دانشگاه بیرجند تدریس می کردم، با دانشجویی به نام زهرا حقداد روبرو شدم که معلوم شد دختر همان دانش آموز خلاق است که خدا را شکر با داشتن پنج فرزند که همگی فارغ التحصیل رشته های مختلف هستند و متوجه شدم یکی از آنها استاد دانشگاه کالیفرنیا شده است.»

اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی

 غلامحسین شکوهی در سال 1305 در قصبه خوسف از توابع بیرجند متولد شد . در این قریه مقبره یکی از شعرای شیعه قرن نهم هجری بنام ابن حسام قرار داشت . اعتقادات محلی و علاقه شخصی استاد از دوران کودکی به این محل در شکل گیری فکر وی موثر بود .خانواده استاد شکوهی خانواده ای متوسط الحال بودند . پدر استاد به کار قنادی ، خیاطی و حتی صاحب املاکی بودمشغول بود اما به سختی توان تامین نیازهای مالی خانواده را داشت .

تحصیلات رسمی و حرفه ای

 غلامحسین شکوهی در سال 1311 وارد دبستان چهار علامه قریه خوسف شد . بعدها نام این دبستان بنام خیام و سپس بنام ابن حسام نامگذاری شد. وی در 1315 تحصیلات ابتدایی را بپایان برد اما بدلیل مشکلات مالی و تحصیل در شهر ( بیرجند ) به مدت یک سال و سه ماه از تحصیل فاصله گرفت . اما از سال 1316 برای تحصیل در دانشسرای بیرجند به آن شهر رفت و پس از هفت سال در خرداد 1323 مدرک دیپلم را از دانشسرای مقدماتی دریافت نمود . پس از مدتی تدریس و نیز پس از شاگرد اولی و بورس دانشجویان ممتاز در سال 1336 به ژنو اعزام شد. و تا سال 1341 که به ایران بازگشت مدرکهای دیپلم مقدماتی ، دیپلم علوم تربیتی ، لیسانس و نیز دیپلم راهنمایی شغلی را دریافت نمود . مدتی بعد نیز از انستیتوی ژان ژاک روسو به دریافت دکترای تعلیم و تربیت نائل آمد .

خاطرات و وقایع تحصیل 

غلامحسین شکوهی در سال 1316 پس از پایان تحصیلات ابتدایی عازم شهر بیرجند شد، همراه با پدر سوار بر الاغی به سوی شهر رفتند و در نیمه راه که شب فرا رسید ، استاد شکوهی که در روستای کوچک خوسف رشد نموده بود ، برای اولین بار چراغ برق و روشنایی حاصل از آن را دید . روز بعد وی با پدرش به شهر بیرجند رسیدند و پدرش به دلیل علاقه بسیاری که به تحصیل وی داشت ، اتاقی برای وی اجاره نمود . بنابراین استاد شکوهی از 12 سالگی زندگی مستقل خود را آغاز نمود .

فعالیت های ضمن تحصیل 

غلامحسین شکوهی پس از پایان تحصیلات ابتدایی مدتی را به همکاری با مدیر دبستان سابق خود بنام سید رضا هاشمی پرداخت و حتی گاهی از سوی وی به تدریس مشغول می شد .

استادان و مربیان

از استادان وی میتوان به استادانی چون «پیاژه» و «دوتران» در دانشگاه ژنو اشاره کرد. ژان پیاژه استاد بسیاری از چهره های نامی معاصر ایران در حوزه های علوم اجتماعی بوده است.

هم دوره ای ها و همکاران 

اندکی پیش از غلامحسین شکوهی کسانی چون کاردان ، دکتر منصور ، دکتر و خانم دکتر دادستان از انستیتوی ژان ژاک روسو مدرک دکترای تعلیم و تربیت را اخذ کردند.

همسر و فرزندان 

خانم صفرا سره همسر غلامحسین شکوهی ، که در کنار وی در سوئیس تحصیلات عالیه را گذرانده بود کتاب « روش فعال کودکستان » را نیز از ایشان به یادگار مانده است . همسر وی یکی از همکلاسی های دکتر شکوهی بوده است.

وقایع میانسالی

غلامحسین شکوهی پس از مدتی تدریس در روستاهای خوسف و گل در سال 1328 به خدمت نظام وظیفه اعزام شد . پس از بازگشت با استفاده از سهمیه معلمان شهرستانی دارای دیپلم کامل به دانشسرای عالی وارد شد. در سال 1380 همکلاس دیرین و همسر او بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت .مرگ همسر، موجب شد که او از تدریس و کارهای پژوهشی دست بکشد. دو سال و نیم پس از مرگ همسر، شکوهی سکته خفیف مغزی کرد در نتیجه طرف راست بدن او و نیز تکلم اش مختل شد که با توکل به خدا و فیزیوتراپی و سعی خودش، دوباره قادر به حرف زدن و مطالعه شده است.

مشاغل و سمت های مورد تصدی

 در سال ۱۳۴۵غلامحسین شکوهی با عنوان استادیار به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد جایی که علاوه بر ۲۷ سال تدریس موفق و سازنده، سال هایی را به کارهای اجرایی از جمله مدیریت گروه و ریاست دانشکده علوم تربیتی پرداخت. شکوهی همچنین نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است.

پس از استعفا در کنار تدریس دانشگاهی ریاست شورای عالی آموزش و پرورش را برای مدت یک دوره چهارساله بر عهده داشت.

در سال ۱۳۶۵ شکوهی به مدت یک سال برای استفاده از فرصت مطالعاتی به ژنو اعزام شد و در دفتر بین المللی تعلیم و تربیت وابسته به سازمان یونسکو به تحقیق و مطالعه پرداخت.

وی معاونت رئیس دانشکده علوم تربیتی تا سال ۱۳۷۲ بر عهده داشت.

فعالیت های آموزشی

غلامحسین شکوهی از یازده سالگی بطور غیر رسمی به عنوان همکاری با مدیر دبستان ابن حسام گاهی به تدریس می پرداخت . وی در 1323 از دانشسرای مقدماتی بیرجند دیپلم گرفت و در خوسف به تدریس پرداخت . مدتی بعد در روستای گل ( در نزدیکی خوسف ) به تدریس پرداخت . استاد شکوهی پس از اخذ مدرک دکتری از ژنو ، به ایران برگشت . مدتی را بطور رایگان در تهران به تدریس « روشها» ، « راهنمایی شغلی » پرداخت . مدتی نیز بدلیل بیماری به بیرجند رفت و در دانشگاه بیرجند تدریس نمود .سال ۱۳۴۱ پس از بازگشت از ژنو، شکوهی در وزارت فرهنگ آن زمان در دفتر مطالعات تربیتی که بعد به اداره کل مطالعات و برنامه ها تغییر نام یافت مشغول به کار شد و به تدریج در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، تربیت معلم مامازن ورامین و دانشگاه فردوسی مشهد تدریس در حوزه های آموخته اش را آغاز کرد.

در سال ۱۳۴۵ شکوهی با عنوان استادیار و بعد دانشیار و استاد به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد و به تدریس ادامه داد.

سایر فعالیت ها و برنامه های روزمره

غلامحسین شکوهی در حین تدریس در خوسف و روستای گل ، زبان عربی را آموخت و دیپلم 11 ساله خود را تکمیل کرد.

آرا و گرایش های خاص

غلامحسین شکوهی به تدریس عملی در ریاضیات و بیشتر رشته های درسی اعتقاد دارد .بی شک زحمات غلامحسین شکوهی در تاریخ آموزش و پرورش کشور ما فراموش نخواهد شد. شکوهی کودک را در نظام تعلیم، کانون توجه قرار می دهد و شرط لازم معلمی را پذیرش کودک به عنوان انسانی مستقل و دارای ویژگی هایی می داند که باید آنها را شناخت و سپس به پرورش و آموزش او پرداخت.

او تفاوت های فردی در کودکان را اصلی انکارناپذیر می داند و در این باور است که هرگاه به این تفاوت ها در نظر و عمل تن ندهیم، در مسیر کار خود توفیقی نخواهیم داشت.

شکوهی اضافه می کند: «درد بزرگ ما در عرصه تعلیم و تربیت این است که معلمین و دانش آموزان خیلی زحمت می کشند، ولی آن فایده ای که باید به دست نمی آورند و آن هم ناشی از روش تدریس اشتباه است، ما چون عجله داریم زود برسیم، هرگز نمی رسیم. گاهی اتفاق می افتد که بچه ها بگویند اسفند ماه دروس را دوره می کنیم. برای چه اسفند ماه دوره می کنند؟ برای این که عجله دارند. عیب بزرگ این است که سؤال و جواب را خودمان به دانش آموزان می دهیم و حال این که باید بگذاریم آنها مجال فکر کردن داشته باشند.

پیاژه می گفت: هر وقت بچه ها از من سؤالی می کردند، می گفتم: خودت چه فکر می کنی؟ بچه جواب نمی داد و پس از مدتی دوباره همان سؤال را می پرسید، اما این مرتبه با اطلاعات بیشتری سؤال را می پرسید و این باعث تفکر می شد.»

غلامحسین شکوهی چهره ماندگار تعلیم و تربیت درگذشت

دکتر شکوهی پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 سکاندار وزارت آموزش و پرورش شد و تا بهمن 1358 هم در این پست تکیه زد.

غلامحسین شکوهی به خاطر خدمات 60 ساله در آموزش و پرورش به عنوان «پدر تعلیم و تربیت ایران» هم شناخته می‌شود زیرا او دارای مدرک دکترای علوم تربیتی است و تمام فعالیت و زندگی او وقف تعلیم و تربیت شد.

شکوهی در سال 1372 به علت ناراحتی ریوی و آلودگی هوای تهران به بیرجند، زادگاه خویش بازگشت و با درجه استادی در دانشگاه بیرجند به فعالیت آموزشی و پژوهشی ادامه داد تا اینکه پس از 57 سال تدریس، در سال 1379 با رتبه استادی بازنشسته شد، اما تدریس را رها نکرد و در دانشگاه های بیرجند و تربیت مدرس تهران تا سال 80 به تدریس ادامه داد.

فعالیت‌های علمی شکوهی آنقدر قابل توجه بود که صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به رغم سابقه عضویتش در دولت موقت، در سال 1385 از او به عنوان چهره ماندگار رشته تعلیم و تربیت تقدیر کرد. 

به فاصله یک سال بعد دانشگاه بیرجند هم برای او بزرگداشت برگزار کرد و از او به عنوان شخصیتی علمی تجلیل به عمل آورد.

در سال گذشته نیز در همایش ملی آموزش ابتدایی که در بیرجند برگزار شد ضمن تجلیل از نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران ، «سند هویتی دکتر شکوهی» با حضور وزیر آموزش و پرورش، استاندار خراسان جنوبی و جمعی از مسئولان رونمایی شد.

بیش از چند جلد کتاب با بیش از 20 تجدید چاپ و 60 مقاله از دکتر شکوهی در نشریات علمی داخلی و خارجی منتشر شده است. 

از جمله آثار این استاد برجسته در بخش تالیف، «روش آموختن حساب و هندسه»، «مبانی اصول آموزش و پرورش» با 27 بار تجدید چاپ، «تعلیم و تربیت و مراحل آن» با 20 بار تجدید چاپ و در بخش ترجمه «تعلیم و تربیت» تالیف امانوئل کانتو و «مربیان بزرگ» تألیف ژان شانو است.

 علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش در پی درگذشت غلامحسین شکوهی پیام تسلیتی صادر کرد.